TVP Kultura - 2024-04-09 08:25

magazyn

Obiekty utracone ze zbiorów Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie w 1939 r. , odzyskane w 2022 r. i przekazane do zbiorów Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk. Polskie straty wojenne to nie tylko dzieła sztuki, obiekty rzemiosła artystycznego czy zbiory archeologiczne i etnograficzne. W maju 2022 roku do Polski powróciła zagrabiona w czasie II wojny światowej cenna kolekcja okazów zoologicznych i książek naukowych, stanowiąca przed 1939 r. własność ówczesnego Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie. Dzięki owocnej współpracy Departamentu Restytucji Dóbr Kultury w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego z Haus der Natur w Salzburgu oraz Muzeum i Instytutem Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 37 okazów przyrodniczych i 46 książek wróciło do kraju. To pierwszy raz, nie licząc powojennej restytucji z 1946 r. , kiedy do Polski wróciła zrabowana w czasie wojny kolekcja okazów przyrodniczych. Rabunkiem zbiorów przyrodniczych zarówno w Warszawie w 1939 r. , jak i później w Krakowie w 1941 r. , kierował Eduard Paul Tratz zoolog, założyciel i ówczesny dyrektor Haus der Natur w Salzburgu. Jego przełożonym był Wolfram Sievers. Działali oni w ramach Einsatzkommando Paulsen, dowodzonego przez profesora archeologii Petera Paulsena oddziału utworzonego przez nazistowską organizację SS - Ahnenerbe (Dziedzictwo Przodków) w celu rabowania kolekcji naukowych, bibliotek, archiwów i dóbr kultury w Polsce. Obaj należeli do partii nazistowskiej, chodzili w mundurach SS. Po zakończeniu wojny, w czerwcu 1946 r. , nowy dyrektor Haus der Natur w Salzburgu, Maximilian Piperek, powiadomił władze okupacyjne, że w jego instytucji znajduje się majątek zrabowany z Polski. Wówczas na zlecenie polskich władz dr Maria Felińska zidentyfikowała w Haus der Natur ponad 200 obiektów z Polski, w tym 48 książek, 38 naukowych preparatów ssaków, czaszek i szkieletów oraz 121 preparatów ptaków. Powróciły one do Warszawy w kwietniu 1946 r. wraz z transportem dzieł sztuki odnalezionych przez Bohdana Urbanowicza na zamku Fishhorn w Zell am See. W 2000 r. w bibliotece Haus der Natur odkryto księgi z pieczęciami przedwojennego Polskiego Państwowego Muzeum Przyrodniczego i 15 marca 2000 r. w Ambasadzie RP w Wiedniu uroczyście przekazano je do Muzeum i Instytutu Zoologicznego PAN. 17 woluminów posiadało pieczęcie Polskiego Państwowego Muzeum Przyrodniczego, jednak kierownictwo Muzeum i Instytutu Zoologicznego PAN podjęło decyzje, że 7 pozycji pozostanie Haus der Natur jako dar polskiej instytucji, stanowiący wyraz wdzięczności i uznania dla postawy austriackiego naukowca prof. Eberharda Stübera, ówczesnego dyrektora Haus der Natur. Od roku 2010 Haus der Natur prowadzi projekt badawczy dotyczący historii tej instytucji, ze szczególnym uwzględnieniem lat 1938 - 1945, gdy muzeum było częścią organizacji SS - Ahnenerbe. Ważnym aspektem projektu jest rewizja zbiorów muzealnych oraz badania proweniencyjne kolekcji. W ramach tych badań udało się zidentyfikować następne obiekty zrabowane w czasie wojny z Państwowego Muzeum Zoologicznego w Warszawie, o czym władze Haus der Natur w 2017 r. poinformowały Ambasadę RP w Wiedniu. Przez ponad 2 lata trwały wspólne badania nad tymi obiektami prowadzone przez Haus der Natur i Muzeum Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk. Ostatecznie w październiku 2021 r. przedstawiciele Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk odwiedzili Haus der Natur w Salzburgu, gdzie wspólnie dokonano oględzin wszystkich zidentyfikowanych oraz wzbudzających wątpliwości okazów przyrodniczych i książek.

wstecz