TVP Kultura - 2024-02-07 08:20

magazyn

Dobrowolny zwrot zagrabionego dzieła sztuki przez potomka żołnierza Wehrmachtu. Obraz nie był wcześniej odnotowany w bazie strat wojennych (baza jest nadal zbiorem otwartym). Kluczowym dowodem na potwierdzenie pochodzenia obrazu ze Spały była analiza tapety na podstawie przedwojennych zdjęć wnętrza. Przy okazji zwrotu obrazu odnalazły się bezcenne, nieznane dotąd zdjęcia z obławy na Hubala, które trafiły do zasobu IPN. Mieszkaniec Bawarii, Ulrich Gauer, po śmierci ojca porządkował strych w swym rodzinnym domu, gdzie natknął się na liczne pamiątki, nie tylko po ojcu, ale także po dziadku, żołnierzu Wehrmachtu. Wśród rzeczy był m.in. obraz Franciszka Mrażka oraz albumy ze zdjęciami z okresu wojny, listy i filmy. Ów dziadek to August Gauer, porucznik Wehrmachtu służący od września 1939 r. do lipca 1940 r. w okupowanej Polsce, w jednostkach ochraniających kwaterę Głównodowodzącego na Wschód, gen. płk. Johannesa Blaskowitza w Spale. Z materiałów IPN wynika, że Gauer był dowódcą jednej z kompanii batalionu obrony terytorialnej. August Gauer podczas pobytu w Polsce miał aparat fotograficzny i niemal z zegarmistrzowską dokładnością dokumentował codzienne życie swych kompanów, fotografując ich także we wnętrzach pałacu. Na kilku zdjęciach jest widoczny obraz wiszący na ścianie, stanowiący tło, istnieje również zdjęcie, na którym dzieło usytuowane jest na stole, a w tle uchwycony został jeden z oficerów. W styczniu 2017 r. Ulrich Gauer napisał wiadomość e - mail do polskiej ambasady w Berlinie, informując o chęci zwrotu obrazu, który według niego prawdopodobnie jest własnością Polski. Sprawą od razu zajęło się Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i w ślad za pierwszą wiadomością e - mail przesłane zostały aktualne zdjęcia obrazu, jak i archiwalne fotografie ze starego albumu, na których widoczny był obiekt. Kwerenda przeprowadzona przez resort kultury potwierdziła, iż omawiany obiekt stanowił element wystroju Pałacu Prezydenckiego w Spale. Nie było to oczywiste, bowiem nie zachowały się żadne dokumenty wprost poświadczające obecność dzieła w tym pałacu. Świadczy o tym m.in. fakt, iż na otrzymanych fotografiach widniał również w tym samym pomieszczeniu obraz Juliana Fałata Zima niebieska i daleka. Obraz ten wpisany został w inwentarz wyposażenia rezydencji. Informacje te potwierdza także przeprowadzona kwerenda w przedwojennej prasie oraz w literaturze tematu. Dodatkowych argumentów dostarczyła analiza porównawcza tapety na ścianach pokoju, w których sfotografowany został obraz ze zdjęciami pochodzącymi z innych źródeł archiwalnych. Argumenty zebrane przez MKiDN pozwoliły na sfinalizowanie zwrotu obrazu Mrażka. Podczas uroczystości przekazania straty wojennej w konsulacie, Ulrich Gauer pokazał także dwa albumy fotograficzne zawierające ok. 1400 czarno - białych zdjęć. Fotografie wykonane przez jego dziadka dokumentowały codzienne życie stacjonujących w Spale żołnierzy Wehrmachtu. Od scen rodzajowych, jak gra w karty, apele wojskowe, zbiórki, grupy Żydów, po zimowe krajobrazy Spały i okolic. Wśród zdjęć w albumie znalazły się także drastyczne fotografie przedstawiające ciało polskiego żołnierza majora Henryka Dobrzańskiego Hubala. Zostały one prawdopodobnie wykonane zaraz po jego śmierci, a August Gauer mógł być świadkiem tego zdarzenia. Ulrich Gauer bez wahania zgodził się na udostępnienie albumów fotograficznych do dalszych badań historycznych. Sprawę przejął Instytut Pamięci Narodowej, który nabył prawa autorskie do całej dokumentacji. Cenny materiał wzbogacił zbiory dokumentujące II wojnę światową.

wstecz